ربوبیت در توسل (قرآن)در خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه آمده که بهترین وسیله‌ای که بندگان با آن به درگاه خدا تقرب می‌جویند، ایمان به خدا، برپا داشتن نماز، ادای زکات، روزه ماه رمضان، حج و عمره، صله رحم، انفاق و بخشش در راه خدا در نهان و آشکار، و تمام اعمال نیکی است که انسان را از سقوط و پستی نجات می‌دهد. هم‌چنین شفاعت پیامبران و بندگان صالح خدا و مقربان درگاه او که طبق صریح آیات قرآن در پیشگاه او پذیرفته می‌شود نیز، یکی از وسایل تقرب به اوست. اشتباه نشود منظور از توسل به مقربان درگاه پروردگار این نیست که انسان چیزی را از پیامبر یا امام، مستقلا تقاضا کند یا حل مشکلی را از او بخواهد؛ بلکه هدف آن است که خود را در خط آنان قرار دهد و با برنامه‌های آنها هماهنگ شود و خدا را به مقام آنان بخواند تا خدا اجازه شفاعت را در مورد آنان بدهد. ۱ - توسل به خداتوسل و تقرب جستن به خدا، اقتضای ربوبیت اوست: «اولـئک الذین یدعون یبتغون الی ربهم الوسیلة ایهم اقرب...»؛ «كسانى را كه آنان مى‌خوانند، خودشان وسيله‌اى (براى تقرب) به پروردگارشان مى‌جويند، وسيله‌اى هر چه نزديك‌تر و به رحمت او اميدوارند و از عذاب او مى‌ترسند؛ چراكه عذاب پروردگارت، همواره در خور پرهيز و وحشت است!». ۱.۱ - بیان تفسیری آیه۱.۱.۱ - مراد از کلمه وسیلهکلمه (اولئک) مبتداء و کلمه (الّذین) صفت آن و جمله (یدعون) صله آن صفت و ضمیر صله عاید به مشرکین است و جمله (یبتغون) خبر مبتدای (اولئک) است، و ضمیر جمعی که در آن است و هم‌چنین هر چه ضمیر جمع تا به آخر آیه هست همه به (اولئک) بر‌می‌گردد، و جمله (ایهم اقرب) بیان وسیله‌جویی است؛ چون کلمه (ابتغاء) به معنای فحص و پرستش است، این است آنچه که از سیاق برمیآید. و (وسیله) به طوری که تفسیرش کرده‌اند به معنای توسل و تقرب است و چه‌بسا در معنای آلت توسل و تقرب استعمال شود، و شاید معنای دوم با سیاق مناسب‌تر باشد؛ چون دنبال کلمه (وسیله) جمله (ایهم اقرب) قرار گرفته که با معنای دوم سازگارتر است. ۱.۱.۲ - آلهه دروغین در جست‌وجوى وسیلهومعنا (وخدا داناتر است) این است که این ملائکه و جن و انس که مشرکین معبودشان خوانده‌اند، خودشان برای تقرب به درگاه پروردگار خود وسیله می‌خواهند تا به او نزدیک‌تر باشند و راه او را بروند، و به کارهای او اقتدا کنند، همه امید رحمت از خدا دارند و در تمام حوائج زندگی و وجودشان به او مراجعه می‌کنند، از عذاب او بیمناکند، از او می ترسند و معصیتش نمی‌کنند؛ در حالی که عذاب پروردگارت محذور است و باید از آن دوری جست. و مسئله توسل و دست به دامن شدن به بعضی از مقربین درگاه خدا به طوری که از آیه (یا ایّها الّذین آمنوا اتّقوا اللّه وابتغوا الیه الوسیلة) برمیآید، عمل صحیحی است و غیر از آن عملی است که مشرکین بت‌پرست می‌کنند؛ چراکه آنان متوسل به درگاه خدا می‌شوند، ولی تقرب و عبادت را نسبت به ملائکه و جن و اولیای انس انجام می‌دهند، و عبادت خدای را ترک می‌کنند، نه او را عبادت می‌کنند و نه به او امیدوارند و نه از او بیمناک؛ بلکه همه امید و ترسشان نسبت به وسیله است، و لذا تنها وسیله را عبادت می‌کنند، و امیدوار رحمت وسیله و بیمناک از عذاب آن هستند. آنگاه برای تقرب به آن وسیله، که به زعم ایشان یا ملائکه است و یا جن و یا انس متوسل به بت‌ها و مجسمه‌ها شده، خود آن خدایان را رها می‌کردند، و بت‌ها را می‌پرستیدند، و با دادن قربانی‌ها به آنها تقرب می‌جستند. خلاصه اینکه ادعای اصلی‌شان این بود که ما به وسیله بعضی از مخلوقات خدا، به درگاه او تقرب می‌جوییم؛ ولی در مقام عمل آن وسیله را به طور مستقل پرستش نموده، از خود آنها بیمناک و به خود آنها امیدوار بودند، بدون اینکه خدا را در آن منافع مورد امید، و آن ضررهای مورد بیم موثر بدانند، پس در نتیجه بت‌ها و یا خدایان را شریک خدا در ربوبیت و پرستش می‌دانستند. ۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «ربوبیت در توسل». |